Akdeniz Üniversitesi’nde “Kooperatifler Neden Batar” başlıklı bir araştırma yapıldı. Araştırmacının kendisi de 16 yılık bir kooperatif üyesi Alihan Uçar sorusunun karşılığını Cumhuriyet’le paylaştı.Bu araştırmayı yapma ihtiyacı nasıl oluştu?Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği her ay düzenli olarak kurulan ve kapanan şirket istatistikleri yayınlıyor. Bu istatistiklere baktığımda 2010- 2013 yılları arasında kurulan her 100 şirkete karşılık 19’unun, kurulan her 100 kooperatife karşılık 105’inin, kurulan her 100 tarımsal kooperatifin 45’inin kapandığı verisini yani, kooperatiflerin kapanma oranlarının kapanan şirket oranlarının 5 katı olduğunu gördüm. Kendim de 16 yıllık bir tarımsal kooperatif üyesiyim. Ve “biz bu kooperatifçiliği neden yapamıyoruz” sorusuyla karşı karşıya geldim. Literatürü taradığımda, başarılı kooperatifler üzerine yapılan araştırmalarda bir birikim kaydedildiğini ancak başarısızlık üzerine anlamlı bir birikim olmadığını fark ettim. Bu bakımdan başarısızlığın arkasında ötelenen, görmezden gelinen nedenlerin, kör noktaların peşine düştüm.Türkiye’de kooperatiflerin ortalama ömrü konusunda bir veri var mı elimizde?Bu alanda ben bir veriye, araştırmaya rastlamadım. Bunun da araştırılması gerekir. Benim araştırdığım alanda ortalama 18 yıl olduğunu söyleyebilirim. 7 – 26 yıl arasında bir geçmişe sahip olunuyor genelde. Bu bir insanın ortalama çalışma ömrü gibi. 25 yaşında kooperatif üyesi olmuş, 50 yaşında kooperatif kapanmış gibi düşünebiliriz. 100 yıla yaklaşan birliklerimiz de var.TARİŞ, Marmara Birlik, Trakya Birlik gibi. Bunların ortak özelliğinin 1950’lerin ve öncesinin girişimleri olduğunu görüyoruz. Üretim yapılan bir dönemde üyelerine restrun dağıtmadan sermaye birikimi ile kurulup, banka sahibi olacak kadar ileri bir noktaya gidilmiş. Özellikle 80 ortalarından itibaren rüzgar değişmiş ve bu birlikler de birikim yapmaktan çok kendi ellerindekini korumanın çabasına düşmüşler, kamu desteği sıfırlanmış. Benim odağıma aldığım kooperatifler 1980 – 2010 arasında, üretimin geriye itildiği, üretime destek varmış gibi görünen ama pratikte adil bir destek dağıtımın olmadığı dönemde kurulup kapanan kooperatifler.İHTİYAÇTAN ÖRGÜTLENMEYEN KOOPERATİFLERKooperatiflerin başarısızlığı nerede başlıyor, en baştan mı mesela, kuruluşundan mı?Bir kooperatif kurulurken tüm kurucular, girişimciler heyecanla, hevesle, pozitif bir yaklaşım içinde oluyorlar. Bu yaklaşım bir yandan iyi ancak bir takım handikapları beraberinde getiriyor. Kimse kuruluş aşamasında negatif konuları, engelleri konuşmak istemiyor, ‘arkadaşlar emek veriyor, çıkıntılık yapmayayım, aman ağzımızın tadı bozulmasın’ yaklaşımıyla bizim grup düşünü kavramıyla ifade ettiğimiz bir ortamda kararlar üretiliyor.Halbuki orada birçok sorunun gündeme gelmesi, tartışılması gerekiyor. Bu yapılmayan tartışmalar daha sonraki dönemde ortaya çıkıyor. Fizibilite, sermaye, işgücü, engeller başta gündeme gelmiyor. Bu kooperatife gerçekten ihtiyaç var mı, varsa nerede ne kadar ihtiyaç var soruları cevabını bulamadan kooperatif kuruluyor.ŞİRKETLEŞEN KOOPERATİFLERKooperatiflerin başarısız olmasında piyasa koşulları ne kadar etkili oluyor?Üreticiden tüketiciye doğrudan bir zincir kurulamadığında, ürünler bir yerde piyasa koşullarına tabi oluyor. Kooperatiften bir sonraki halka bir market, aracı kuruluş olabiliyor. O zaman kooperatif taşeronlaşıyor ve piyasanın talep ettiği fiyatta, nitelikte, nicelikte ve hızda ürün üretmek durumunda kalıyor.Bu da kooperatiflerin varoluş ilkesini bozucu bir etkiye yol açabiliyor. Ara malların kalitesi, çalışan işçinin güvencesi, ortaya çıkan ürünün kalitesi gibi. Kooperatifler piyasa koşullarına tabi oluyor. Sizden lekesiz elma isteniyor ve tarım kooperatifi belki ilaç kullanmadan üretecekken ilaç kullanmaya başlayabiliyor ve bu kooperatifler bir süre sonra şirketleşmeye başlıyor.Kooperatifin şirketleşmesi ne anlama geliyor?Kooperatifleri şirketlerden ayıran boyutu sosyal boyutudur. Başarıyı tanımlarken kar maksimizasyonu başarının kriteri oluyor. Belki 1 patron değil 5 ya da 10 patron oluyor farklı olarak. Kar maksimizasyonu ön planda olunca&nb

Paylaş